ملک الحب

به مناسبت ایام شعبانیه:

در دین اسلام و مذهب شیعه، پیامبر به سبب لطفی که خداوند در حق بندگان دارد فرستاده می شود. پس در نظر اول لطف خداوند است که باعث می شود پیامبری فرستاده شود تا خلق را به سوی راه راست هدایت کند.

از منظر اسلام پیامبر(ص) دارای سه شأن و ویژگی در جامعه است: 1- دریافت وحی، 2- رهبری، 3- قضاوت در بین مردم.

گفتیم که فرستاده شدن پیامبر به سبب لطف خداوند در حق مردم است. حال این لطف باعث میشود تا خداوند بعد از پیامبر مردم و جامعه را بدون رهبر و سرپرست رها نکند. یعنی باید فکری هم به حال مردم بعد از پیامبر بشود. همان مسئله لطف باعث میشود که جانشین پیامبر هم مشخص بشود و این جانشین باید همانند پیامبر انسان نمونه و وارسته ای باشد که هیچ مسئله ای مخاطره آمیزی پیدا نشود.

همان طور که مردم در پذیرش پیامبر چون و چرایی نمی آورند و نمیگویند که چرا او پیامبر شده و من نشدم، باید در مسئله جانشینی هم همین طور باشند؛ چراکه خداوند که پیامبر را انتخاب کرده است، جانشین او را با علم خود انتخاب میکند که سبب هدایت مردم باشد.

در شیعه جانشین پیامبر دارای مقام امامت است که مسئله ای فراتر از حاکم اسلامی است. اگر به امام فقط به چشم حاکم اسلامی نگاه شود، مسئله ای سطحی می شود که در واقع چنین نباید باشد.

با نظری که شیعه نسبت به امام دارد، امام سه ویژگی و شأن پیدا میکند: 1- مرجعیت دینی، 2- عصمت، 3- تنصیص.

1-      مرجعیت دینی:

امام باید در دین یک کارشناس به تمام معنا باشد؛ چراکه او وظیفه جانشینی پیامبر و هدایت مردم را بعد از او به عهده دارد پس باید به تمام مسائل دین آگاهی داشته باشد تا اگر کسی برای سوال کردن در باب مسئله ای به امام رجوع کرد، تمام و کمال جواب خود را بگیرد. کسانی که بعد از پیامبر(ص) تا قبل از حضرت علی(ع) زمام امور را در دست داشتند از چنین جامعیتی برخوردار نبوند؛ چنانکه میدانیم در موارد بسیاری به سراغ حضرت علی(ع) آمدند.

2-     عصمت:

عصمت یک مسئله بسیار اساسی است. عصمت و معصوم بودن یعنی اینکه فرد از هرگونه خطا و اشتباه بری و پاک باشد؛ چراکه او به عنوان جانسین پیامبری که خود معصوم بوده است شناخته میشود. پیامبر باید از عصمت برخوردار باشد تا بتوان به او اعتماد کرد. حال مردمی که چنین فردی را دیده اند، از جانشین او به عنوان امام نیز چنین توقعی دارند یعنی اینکه امام و رهبر مردم باید هیچ خطا و اشتباهی نداشته باشد تا مردم را به درستی هدایت کند.

3-    تنصیص:

برخی معتقد هستند که پیامبر بعد از خود کسی را به عنوان جانشین معرفی نکرد و مسئله را به خود مردم واگذار کرده است. آیا چنین چیزی ممکن میشود؟

وقتی دو شرط قبلی مطرح میشود، نتیجه به دست آمده این است که مردم با علم ناقصی که دارند نمیتوانند چنین کسی را انتخاب کنند. بحث رهبری دینی و مهمتر از آن عصمت بسیار حوزه گسترده ای است. اگر رهبری را بپذیریم ولی عصمت مسئله ای نیست که مردم عادی بتوانند با علم کمی که دارند شخص معصوم را در بین خود انتخاب کنند.

در بالا گفته شد که پیامبر از جانب خداوند تعیین میشود و لطف خداوند سبب میشود که بحث جانشینی پیامبر(ص) هم بیان کند. خداوند در آیات قرآن و مخصوصا در آیاتی از سوره مائده(1) که در روز غدیر خم بر پیامبر(ص) نازل شد، این مسئله را بیان میکند. پیامبر(ص) هم قبل از آن و هم چنین در آن روز یعنی روز غدیر خم بحث جانشینی خود را مطرح میکند. لازم به ذکر است که به اتفاق جمیع مفسرین سوره مائده آخرین سوره ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است و حادثه غدیر خم هم در روزهای پایانی عمر شریف پیامبر(ص) اتفاق افتاده است. پس این دو باهم تناسب کامل دارد.

برگفته از کتاب امامت و رهبری اثر متفکر شهید استاد مرتضی مطهری.

1-      آیات 3 و 67